Analiza porównawcza mediów rosyjskich, polskich oraz ukraińskich pod kątem sposobu komentowania wojny na wschodzie Ukrainy

Wstęp

Ostatnie wydarzenia na Ukrainie stały się początkiem zmian tego państwa. „Rewolucja godności” udowodniła, że naród ukraiński ma silną tożsamość, a państwo ukraińskie jest na drodze do zmian w kierunku proeuropejskim. Niestety, rewolucja pociągnęła za sobą aneksję Krymu i trwającą do tej pory wojnę w Donbasie. W  ten sposób Putin chciał odzyskać swe guziki wpływu na Ukrainie.

Konflikt na wschodzie Ukrainy stał się wielkim ciężarem nie tylko dla obecnej władzy ukraińskiej, ale i dla całego narodu ukraińskiego. Wspomniane wyżej wydarzenia są bardzo ważne dla przyszłości nie tylko państwa ukraińskiego, ale również kształtowania ładu międzynarodowego, co pokazują liczne spotkania liderów państw europejskich dotyczące tematyki ukraińskiej. Z tego względu bardzo ważnym czynnikiem wpływającym na opinie światowe na temat Ukrainy w ogóle oraz postrzegania obecnej sytuacji w Donbasie są media. Media, wykonując jedną ze swoich najważniejszych funkcji, czyli informacyjną, przedstawiają wydarzenia w tym czy innym świetle, co powoduje kształtowanie opinii społecznej na pewien temat. Dla wielu osób na świecie media są jedynym źródłem informacji, dlatego ich zawartość oraz sposób przedstawiania treści jest bardzo ważny. Konflikt na wschodzie Ukrainy nie jest wyjątkiem, od początku działań wojennych na miejscach zdarzeń pracowali dziennikarze z Rosji, Polski, Ukrainy, Francji, Niemiec oraz wielu innych państw. Bieżące informacje pojawiały się na portalach informacyjnych oraz w wiadomościach telewizyjnych. Co interesujące, te same zdarzenia w różnych mediach były wieloznacznie interpretowane i odbierane później przez społeczeństwo. Żeby głębiej przyjrzeć się takim różnicom, poddałam analizie porównawczej wybrane media, a dokładnie portale informacyjne z Rosji, Polski i Ukrainy, co pozwoli ukazać silny wpływ mediów na kształtowanie opinii publicznej.

Wybrane media to: Komsomolska Prawda[1] (rosyjski), Unian[2] (ukraiński), Onet[3] (polski). Według licznych badań portale te zajmują czołowe miejsca w rankingach popularności, a także są najchętniej czytane wśród użytkowników portali. Z tego względu wybrałam je do analizy porównawczej.

1. Portal informacyjny Komsomolska Prawda

Portal informacyjny Komsomolska Prawda to dziennik propagandowy, który został założony jeszcze w 1925 roku. Za czasów ZSRR dziennik ten był narzędziem wywierania wpływów, kształtowania opinii publicznej oraz wdrażania komunistycznej propagandy. Na przestrzeni lat forma dziennika zmieniła się, teraz jest to portal informacyjny, a jednocześnie gazeta o formacie tabloidowym. Mimo tych zmian główne zadania i cele pozostały niezmienione od czasów radzieckich. Cele te to dezinformacja, propaganda i przekazywanie treści korzystnych dla obecnej władzy. Spójrzmy na komentarze oraz opinie dotyczące wojny na Ukrainie, pojawiające się na tym portalu.

Wojna w Donbasie jest przedstawiona jako konflikt wewnętrzny w państwie ukraińskim. Po jednej stronie konfliktu znajdują się zwolennicy „Majdanu” i obecna władza na Ukrainie, po drugiej ludność Donbasu, która nie chce przyłączenia do UE i nie potrzebuje żadnej eurointegracji. Rosja nie ma nic wspólnego z tym, co dzieje się w Donbasie i z tymi żołnierzami, którzy walczą za DRL i LRL[4]. Rosja jest przedstawiona jako państwo, które dąży do pokoju i pomaga ludności w Donbasie poprzez wysyłanie konwojów humanitarnych. Wojna w Donbasie jest przedstawiona jako dobrze zorganizowana misja „majdanowców”, którzy od wielu lat przygotowywali się do wojny z ludnością mieszkającą w obwodach Donieckim i Ługańskim.  Tzw. państwo „Noworosija”, które chcą stworzyć liderzy DRL i LRL jest przedstawione jako najlepszy sposób na rozwiązanie konfliktu. Pojawia się wiele artykułów, które w sposób bardzo szczegółowy opisują wydarzenia w Donbasie twierdząc, że jest to walka państwa „Noworosiji” o niepodległość i szansa na to, że Kijów w końcu zacznie liczyć się z Donbasem i nie będzie narzucać eurointegracji. Najważniejszym kierunkiem współpracy tego państwa będzie Rosja, a w szczególności Euroazjatycka Unia Celna, która ma tworzyć, jak twierdzą dziennikarze KP, organizację będącą przeciwwagą dla Unii Europejskiej.

Dużo uwagi w kwestiach wojny na wschodzie jest poświęcone także tematyce dotyczącej zezwoleniu obcokrajowcom na stanie się żołnierzami w wojsku ukraińskim[5]. Z tego względu pojawia się mnóstwo informacji o tym, że po stronie ukraińskiej, która niszczy Donbas, infrastrukturę i zabija ludzi, oprócz żołnierzy ukraińskich walczą również Amerykanie i Polacy. Również dziennikarze tego portalu nagłaśniają ciągle informacje o tym, że USA rzekomo dostarczają Ukrainie broń, żeby zabijać cywilów w Donbasie oraz podtrzymywać wojnę.

Portal informacyjny Komsomolska prawda jest jednym z najbardziej popularnych i najbardziej propagandowych portali w Rosji. Przedstawia on Ukrainę jako państwo podzielone na pół, gdzie czymś odrębnym jest Donbas, a czymś innym reszta Ukrainy. Władze ukraińską przedstawia się jako niedemokratycznie wybrany rząd, który doprowadził do wojny w Donbasie. Sama wojna jest przedstawiona jako konflikt wewnętrzny, w którym Rosja jest tylko obserwatorem, który stara się wspierać ludność Donbasu.

2. Portal informacyjny Unian

Unian jest czołowym portalem informacyjnym na Ukrainie. Założony został w 1993 roku. Portal ten jest wiodącym medium na Ukrainie, jest najczęściej odwiedzany przez użytkowników i, jak twierdzą badania, najbardziej wiarygodny dla większości Ukraińców. Portal ten przedstawia wydarzenia od początków zamieszek w Donbasie. Każdego dnia podawana jest szczegółowa informacja o sytuacji na froncie, liczbie ofiar, zwycięstwach i porażkach ukraińskich żołnierzy. Portal przedstawia konflikt w Donbasie jako wojnę ukraińsko-rosyjską podkreślając, że ani władze Rosji, ani sami Rosjanie nie przyznają się do udziału Rosji. Na portalu pojawiają się różnego rodzaju dowody o obecności rosyjskich żołnierzy oraz najemców walczących za DRL i LRL. Dużo informacji podaje się na temat prób rozstrzygnięcia konfliktu, podkreśla się ważność umów zawartych w Mińsku oraz konieczność ich wykonywania. Ciekawym jest fakt, iż na tym portalu podaje się informacje o żołnierzach DRL, o ich problemach oraz celach, co wydaje się dziwne w kontekście tego, że medium ma charakter pro-ukraiński[6]. Często opisywanym wątkiem są sprawozdania OBWE[7], wykonywanie jej zadań, terminy, dostępność do terytorium, bezpieczeństwo oraz problematyka realizacji pracy  członków tej organizacji. Często podaje się informacje o atakach ze strony terrorystów oraz o wycofaniu broni z terytorium działań wojennych. W sposób szczegółowy podaje się informacje o bieżących bitwach, stratach od początku wojny, przełomowej bitwie o lotnisko oraz próbie realizacji zawartych umów dotyczących stabilizacji sytuacji w Donbasie. Medium to przedstawia dużo relacji, sprawozdań i felietonów opisujących wojnę oraz stanowisko rosyjskie na ten temat, co pozwala na uzyskanie większej liczby informacji oraz głębszą analizę dla osób korzystających z tego portalu.

W odróżnieniu od portali informacyjnych Rosji informacje zawarte w Unian nie są treściami propagandowymi, które muszą przekonać ludzi do zmiany ich zdania na pewien temat. Dziennikarze tego portalu starają się w sposób możliwie obiektywny opisywać zjawiska oraz potwierdzać je faktami. Często pokazywane są relacje z dwóch stron konfliktu[8], a zatem sytuacja nie jest przedstawiona jednostronnie. To w dużym stopniu odróżnia Unian od KP, w której nie ma żadnych informacji o tym, jak naprawdę wygląda sytuacja po stronie ukraińskich żołnierzy, a jeżeli  informacja ta jest podawana, to jej treść jest przeładowana propagandą i nierzeczywistymi danymi dotyczącymi sytuacji na wschodzie Ukrainy.

Portal informacyjny Unian jest medium, które przedstawia analizy, przeprowadza badania i w ten sposób dostarcza bardziej wiarygodnych informacji o wojnie w Donbasie, którą przedstawia się na portalu. Ze względu na takie podejście portal staje się popularniejszy wśród użytkowników sieci.

3. Onet

Onet – portal informacyjny, jeden z największych polskich mediów internetowych. Według wyników badań Megapanelu PBI/Gemius w roku 2012 był drugim najczęściej odwiedzanym polskim portalem. W rankingu polskich domen, według zasięgu miesięcznego, Onet zajmuje 4 miejsce[9]. Warto zwrócić uwagę, iż analiza treści dotyczących wojny na Ukrainie na polskim portalu daje możliwość spojrzenia z innego punktu widzenia, niż było to przedstawione w wyżej opisanych mediach ukraińskich i rosyjskich.

W porównaniu do większości mediów europejskich media polskie przedstawiały o wiele więcej informacji i szczegółów  dotyczących spraw w Donbasie, zmian terytorialnych oraz liczby ofiar. Onet nie był wyjątkiem. Po wpisaniu hasła „kryzys ukraiński” albo „wojna na Ukrainie” na portalu onet wyszukiwarka gogle pokazuje 71 500 wyników. Dla porównania na bardzo popularnym portalu informacyjnym w Niemczach Aktuelle Nachrichten po wpisaniu tego samego hasła mamy 4 650 wyników.

Na portalu pojawiają się cykliczne informacje o obecnej sytuacji na wschodzie Ukrainy oraz o możliwych skutkach tego konfliktu dla Polski. Pojawiające się artykuły często dotyczą przedstawienia dowodów obecności rosyjskich sił militarnych na wschodzie Ukrainy, które są zaangażowane w konflikt po stronie rehabilitantów DRL i LRL[10].

Sytuacja jest pokazana w podobny sposób jak w mediach ukraińskich, czyli nie jako wojna domowa i konflikt wewnętrzny, ale jako agresja militarna ze strony Rosji wobec Ukrainy. Czasami pojawiają się również artykuły, według których w kryzysie ukraińskim winne są Stany Zjednoczone oraz państwa europejskie, które chcą wprowadzić na Ukrainie „swoje zasady demokracji[11]”.

Dużą uwagę zwraca się także na skutki prowadzenia działań wojennych w Donbasie dla samej Rosji. Wojna na Ukrainie sprawiła, że Rosja straciła i nadał traci nie tylko zaufanie zachodnich partnerów, ale i odpływ zagranicznego kapitału, co powoduje pogłębianie się kryzysu gospodarczego tego państwa[12].

Jednym z wątków, który ciągle jest rozwijany są także umowy Mińskie i konieczność ich wykonywania w celu  uregulowania konfliktu. Skupiania się na wycofaniu ciężkiej broni, życiu na ukraińskim froncie oraz zaangażowaniu państw Zachodnich w ten konflikt. Rola Polski oraz jej pomoc w rozwiązaniu kryzysu na Ukrainie, wsparcie finansowe oraz pomoc w realizacji reform, przyczyny historyczne pogłębiania konfliktu, skutki wsparcia oraz pomocy, które mogą się przełożyć na zmianę stosunków polsko-rosyjskich – to są często pojawiające się tematy na tym portalu.

Warto zaznaczyć, iż media polskie, na przykładzie portalu Onet, w porównaniu do innych mediów europejskich starają się przedstawiać jak najwięcej wydarzeń, podać jak najwięcej szczegółów, przedstawić społeczeństwu realną sytuację na Ukrainie. Opisywanie bitwy Cyborgów o lotnisko w Doniecku, bitwa w Debalcewie oraz wiele innych przełomowych wydarzeń przybliżają przeciętnemu użytkownikowi portalu Onet obecną sytuacją w Donbasie.

 

Wnioski

Wyżej przedstawiona analiza jest bardzo ogólna, ale pokazuje, jak media odnoszą się do władzy i jak w rękach władzy stają się one narzędziem manipulacji społeczeństwem. Konflikt na wschodzie Ukrainy nadal zostaje aktualnym tematem w przestrzeni portali informacyjnych wyżej opisanych państw. W każdym z tych portali pojawiają się podobne tematy takie jak: liczba ofiar w Donbasie, umowy w Mińsku, skutki kryzysu dla Rosji, wpływ aktualnej sytuacji na wschodzie Ukrainy czy sprawy bezpieczeństwa i polityki zagranicznej państw. Na portalu rosyjskim, w odróżnieniu od innych, przeprowadza się kampanię anty-ukraińską, wydarzenia nie są pokazane w realnym świetle, a działania Rosji przedstawione są jako pomoc humanitarna, bez wspomnienia o tym, iż rosyjskie siły zbrojne walczą w Donbasie. To jeszcze raz udowodnia, iż państwo rosyjskie jest przepełnione propagandą, a media w tym państwie są tylko narzędziem wdrażania pro-Putinowskiej polityki.

Portale polski i ukraiński w podobny sposób przedstawiają sytuację z tą różnicą, iż dziennikarze portalu Onet zwracają dużo uwagi na skutki kryzysu dla Polski oraz zmiany kierunków współpracy, a także samej polityki zagranicznej państwa. Portal Unian natomiast stara się przybliżyć w dużej mierze stanowisko zachodnie wobec sytuacji na Ukrainie przez  pryzmat obrad w Mińsku i zawartych umów, mających na celu stabilizacje sytuacji w Donbasie.

Analiza porównawcza pokazuje, jak jedno wydarzenie, w tym przypadku kryzys ukraiński i wojna w Donbasie może być przedstawione w tak zróżnicowany sposób w zależności od obecnej władzy oraz swobody wypowiedzi w danym państwie.

[1] Portal informacyjny Komsomolska prawda, http://www.kp.ru/, z dnia 06.11.2015

[2]Portal informacyjny Unian, http://www.unian.ua/, z dnia 06.11.2015

[3] Portal informacyjne Onet, http://www.onet.pl/, z dnia 06.11.2015

[4] Doniecka i Ługanska Republika Ludowa (DRL, LRL)

[5] Poroszenko zezwolił na służbę w armii ukraińskiej zagranicznym najemnikom http://www.kp.ru/daily/26453/3324249/, z dnia 08.11.2015

[6] Bojownicy w Doniecku skarżą się, że ich „rzucili”: „My, włóczędzy, nie ma pieniędzy nawet na papierosy”, http://www.unian.ua/war/1174464-boyoviki-v-donetsku-skarjatsya-scho-jih-kinuli-mi-yak-bomji-nemae-groshey-navit-na-tsigarki-video.html, z dnia 06.11.15

[7] OBWE odnotowała zwiększoną aktywność w rejonie lotniska w Doniecka, http://www.unian.ua/war/1175107-misiya-obse-zafiksuvala-zrostannya-aktivnosti-v-rayoni-aeroportu-donetska.html, z dnia 07.11.15

[8] W Doniecku strzelanina między bojownikami, 15 zabitych i dziesiątki rannych – wywiad, http://www.unian.ua/war/1176234-u-donetsku-mij-boyovikami-zavyazalasya-perestrilka-15-zagiblih-i-desyatki-poranenih-rozvidka.html, z dnia 07.11.15

[9] Najpopularniejsze serwisy tematyczne, http://www.wirtualnemedia.pl/artykul/google-i-facebook-rosna-onet-i-nk-pl-sporo-w-dol/page:2, z dnia 11.07.15

[10] Rosja prowadzi wojnę z Ukrainą, http://wiadomosci.onet.pl/swiat/atlantic-council-rosja-prowadzi-wojne-z-ukraina/nxz0fc, z dnia 08.11.15

[11] Winni kryzysu na Ukrainie są Zachód i NATO, http://wiadomosci.onet.pl/swiat/foreign-affairs-winni-kryzysu-na-ukrainie-sa-zachod-i-nato/ktl31, z dnia 08.11.15

[12]Rosja płaci wysoką cenę za kryzys na Ukrainie,  http://wiadomosci.onet.pl/tylko-w-onecie/rosja-placi-wysoka-cene-za-kryzys-na-ukrainie-straty-sa-bolesne/0q9hc, z dnia 08.11.15