Studia nad bezpieczeństwem
Czym jest bezpieczeństwo? To trudne pytanie, choć każdemu z nas odpowiedź wydaje się oczywista. Trudność nie polega na tym, że nie wiemy, co odpowiedzieć, tylko na tym, że często w pojęciu bezpieczeństwa mieścimy jego desygnaty.
Czym innym bezpieczeństwo jawiło się w wiekach starożytnych, w średniowieczu, a czym innym jest dla nas, współczesnych, w wieku XXI.
Profesor Leszek F. Korzeniowski w swojej książce Podstawy nauk o bezpieczeństwiedoszukuje się pierwszych wzmianek na temat bezpieczeństwa już u starożytnych. Człowiek od początków swojego istnienia dbał o swoje bezpieczeństwo, choć – pewnie – nie nazywał go w ten sposób.
Powodem powstania Muru Chińskiego była obawa o bezpieczeństwo państwa. Jego pierwsze fragmenty powstawały już IV w.p.n.e. Bezpośrednim powodem budowy muru w tamtym okresie była konieczność ochrony chłopów przed napadami sąsiadujących plemion koczowniczych.
Postać Securitas w starożytnym Rzymie uosabiała bezpieczeństwo, ufność i pewność. Jej postać była bita na rewersach monet rzymskich, była utożsamiana z dobrobytem.
W Średniowieczu bezpieczeństwo było często pojmowane w wymiarze filozoficznym. Sprowadzało się do mitycznej walki dobra ze złem, która dotykała również wierzeń ludowych i praktyk religijnych.
W mitologi świeckiej funkcjonuje np. postać Bazyliszka, który utożsamiany był ze zdradą. Miało zabijać jego spojrzenie lub oddech, przed jego spojrzeniem chroniło lustro.
Uciekanie się do praktyk religijnych miało ochronić przed plagami głodu, czy chorób. W czasach współczesnych funkcjonuje modlitwa, która uznawana jest za egzorcyzm osobisty – modlitwa do św. Michała Archanioła. Św. Michał Archanioł jest patronem policjantów, żołnierzy i małych dzieci, a także opiekuje się pielgrzymami. W modlitwie do Św. Michała Archanioła, odwołujemy się do Majestatu boskiego: „Święty Michale Archaniele, broń nas w walce. Przeciw niegodziwości i zasadzkom złego ducha bądź nam obroną, niech go Bóg pogromić raczy!”.
W wiekach późniejszych bezpieczeństwo było często kojarzone z takimi przymiotami, jak: status państwa, zasoby ekonomiczne publiczne, czy prywatne. Państwo, które jawi się jako potęga, posiada silną armię i jest dość bogate, by prowadzić wojny. Pewność wynikająca z posiadania własności, zasobów finansowych daje poczucie osobistego bezpieczeństwa socjalnego i niezależności.
Jeszcze inną klasyfikację przedstawia prof. dr hab. Stanisław Koziej. Jako generał Wojska Polskiego ujmuje podejście do rozwoju bezpieczeństwa w sposób klasyczny – związany z płaszczyzną militarną. Przywołuje koncepcję Alvina Tofflera, dotyczącą rewolucji cywilizacyjnych. Wyróżnia 3 fale: agrarną, industrialną i informacyjną.
W powyższym podejściu do problematyki bezpieczeństwa wyznacznikiem jest dostępność środków do zdobycia przewagi nad wrogiem. O ile w okresie agrarnym przewagę zdobywało się orężem i sprytem, o tyle w okresie informacji dominację nad wrogiem zdobywa się poprzez środki niemilitarne, a w oparciu o działania wywiadowcze i pycho-manipulacyjne.
Usystematyzowanie bezpieczeństwa jako nauki nastąpiło dość niedawno, bo dopiero w drugiej połowie XX wieku.
Studia nad bezpieczeństwem ewaluowały i pojęcie to w funkcji czasu było zmienne. Profesor Teresa Łoś-Nowak mówi o trzech trendach rozwoju tego naukowego pojęcia.
Pierwszy – tradycyjny, który traktuje bezpieczeństwo w sposób bardzo wąski, uciekający się tylko do płaszczyzny militarnej. Ten sposób pojmowania bezpieczeństwa jest charakterystyczny dla okresu II wojny światowej i okresu późniejszego – lat „zimnej wojny”. Charakterystycznym dla tego pojmowania bezpieczeństwa, była reguła „4S”, czyli: państw states, strategii strategies, podejścia naukowego science i status quo. Państwa były wtedy rozumiane jako najistotniejsi „gracze” polityki międzynarodowej. Strategia była rozumiana w kontekście przewagi technologicznej i – tym samym – możliwości skutecznego zastraszania przeciwnika. W tym czasie przypada burzliwy rozwój studiów nad bezpieczeństwem (szczególnie lata 50. i 60. XX wieku). Badania nad bezpieczeństwem były coraz bardziej naukowe – chciano bowiem zbudować rzetelną gałąź wiedzy. Czwarte S nawiązuje wprost do konserwatywnej tendencji zachowania równowagi sił. Mocarstwa atomowe: USA i ZSRR nie dążyły za wszelką cenę do rewolucyjnych zmian geopolitycznych.
Drugi trend – postmodernistyczny z końca lat 90 XX wieku, który potraktował bezpieczeństwo z kolei zbyt szeroko. Takie podejście do studiów bezpieczeństwa rozmyło jego specyfikę i zaciemniło sposób definiowania bezpieczeństwa.
W 1983 roku Barry Buzan wydał książkę People, States and fear, która zrewolucjonizowała podejście do nauki o bezpieczeństwie. Stwierdził, że bezpieczeństwo odnosi się nie tylko do państw, ale także do wszelkich zbiorowości ludzkich, uznał, za niewłaściwe skupianie się tylko nad wymiarem militarnym. Buzan rozszerzył pojęcie bezpieczeństwa do 5 sfer:
- Militarna – analiza sił i środków poszczególnych państw, które tworzą swoistą mozaikę możliwości ofensywo-defensywnych. Poza tym uznał, że bezpieczeństwo militarne zasługuje na miano oddzielnej gałęzi wiedzy.
- Polityczna – ucieka się ona do stabilności państw, sojuszy, systemów sparowania władzy, ideologii.
- Ekonomiczna – dotyczy ekonomicznych zasobów państwa i dostępu do środków finansowych, by zapewnić swoim obywatelom dobrobyt.
- Społeczny (societal) – dotyka spójności i stabilności wyznawanych wzorców, tradycji, języka oraz kultury, a także tożsamości religijnej i narodowej.
- Środowiskowa – związana pośrednio z ekologią. Problematyka tej sfery dotyczy utrzymania środowiska naturalnego lokalnego i globalnego, jako zdatnego do funkcjonowania człowieka.
Trzeci trend – racjonalny, który opisuje bezpieczeństwo kompleksowo, wskazując na jego prawdziwą i złożoną naturę.
Sama nauka, jako dyscyplina akademicka – studia nad bezpieczeństwem – była rozwija głównie w świecie anglojęzycznym i wpisywała się w klasyczne ujęcie bezpieczeństwa, to, które było charakterystyczne dla okresu zimno-wojennego. Jako taka, umiejscowiła się, jako jeden z najważniejszych działów nauki o stosunkach międzynarodowych, oprócz historii stosunków międzynarodowych, teorii s.m., prawa międzynarodowego, międzynarodowej ekonomii politycznej, a także studiów regionalnych.
Obecnie, studia nad bezpieczeństwem zasługują na miano samodzielnej nauki. Powodem jest złożoność współczesnego świata i złożoność zagadnień dotyczących samego bezpieczeństwa. Na przykład problematyka dotycząca BMR (broni masowego rażenia) korzysta z nauk przyrodniczych (fizyka, chemia, biologia, nauki techniczne).
Zjawisko terroryzmu międzynarodowego – utożsamiane z niepewnością, brakiem bezpieczeństwa – jest w spektrum zainteresowań politologów, ale także psychologów i socjologów. Podobnie, zresztą jak zjawiska manipulacji, czy uczestnictwa w sektach.
Odkąd częścią naszego życia stał się Internet, możemy mówić o zagrożeniach płynących z sieci. Wynikają one nie tylko z tego, jak używamy sieci (zdobywanie informacji, korzystanie z usług) ale także z faktu, że z internetu korzystają również przestępcy. Pojawił się nowy gatunek przestępstw: przestępstwa komputerowe. Często mamy do czynienia, np. kradzieżą danych osobowych (tożsamości), czy kradzieżą środków finansowych poprzez e-bankowość.
Nowym zjawiskiem jest cyberterroryzm, który inicjowany przez państwa lub organizacje, czy nawet pojedyncze osoby może zagrozić funkcjonowaniu struktur administracji państwa. Akty takiego rodzaju terroryzmu może polegać na np. braku dostępu do informacji i usług (hipotetyczna sytuacja, w której nie działają bankomaty, sieci telefoniczne, itp). Innym – groźniejszym – objawem cyberterroryzmu może być przeniknięcie do infrastruktury IT instalacji krytycznych dla bezpieczeństwa państwa (np. w celu uzyskania dostępu do informacji niejawnej, czy możliwości zarządzania procesami przemysłowymi np. w rafineriach, fabrykach chemicznych, czy elektrowniach atomowych). W powyższych przypadkach studia nad bezpieczeństwem będą czerpać z nauk technicznych: informatyki, kryptologii.
Studia nad bezpieczeństwem mają swój przedmiot badań i swoją metodologię. W Polsce nauki o bezpieczeństwie uzyskały miano nauk akademickich w 2011 roku.
Bibliografia
- L.F. Korzeniowski: Podstawy nauk o bezpieczeństwie, Wydawnictwo Difin S.A. 2012
- T. Łoś-Nowak, A. Florczak (red), Encyklopedia Politologii. Stosunki międzynarodowe, Warszawa: Oficyna Wolters Kluwer business 2010
- P.D. Williams, Studia bezpieczeństwa, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2012
Link: mil.link/pl/studia-nad-bezpieczenstwem/
Krótki link: mil.link/i/secstud
