System stałych dyżurów w oparciu o akty prawne RP

Artykuł przedstawia miejsce i rolę stałych dyżurów (SD) w systemie obronnym państwa. Obok Zapasowych Stanowisk Kierowania oraz Zapasowych Miejsc Pracy są kluczowymi elementami systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym, wchodząc w skład Systemu Obronnego Państwa (SOP).

W artykule przedstawiam na przykładzie Izby Skarbowej w Katowicach oraz  podległych Urzędów Skarbowych warunki tworzenia SD, procedurę wyznaczania osób do pełnienia dyżurów oraz  jakie te osoby powinny spełniać wymagania .Istotą systemu kierowania jest podejmowanie przez właściwe organy władzy państwowej decyzji i działań mających na celu uruchamianie potencjału obronnego państwa poprzez wprowadzanie wyższych stanów gotowości obronnej państwa oraz uruchamianie realizacji zadań operacyjnych, w celu przeciwstawienia się zaistniałym zagrożeniom. Przeznaczony jest on do zapewnienia optymalnych warunków do sprawnego podejmowania decyzji oraz ciągłego i trwałego koordynowania działań przez kierownictwo administracji rządowej a także samorządu terytorialnego wszystkich szczebli. Dotyczy to również organów dowodzenia Siłami Zbrojnymi Rzeczypospolitej Polskiej zarówno w czasie pokoju, kryzysu, a przede wszystkim – wojny.

1. Wprowadzenie.

Stworzenie jednolitego i zwartego systemu kierowania państwem w wyższych stanach gotowości obronnej było ważnym wyzwaniem dla naszego kraju. Nasze geostrategiczne położenie w Europie wymusza wprost od nas zbudowania systemu obrony państwa, który w sposób realny pozwoli na rozwinięcie w przypadku zagrożenia lub wojny całego potencjału obronnego państwa i pokierowania nim. Musimy pamiętać, że jesteśmy wschodnim „buforem” paktu NATO oraz Unii Europejskiej, dlatego Polska jest w sytuacji szczególnego i zwiększonego ryzyka napaści ze strony niektórych państw wschodnich.

Celem artykułu jest analiza możliwości praktycznych realizacji stałych dyżurów, ujęta w dokumentach związanych z systemem kierowania bezpieczeństwem narodowym w instytucjach podległych Ministerstwu Finansów. Nie oznacza to, że stałe dyżury występują tylko w tym ministerstwie. Stałe dyżury są pojęciem uniwersalnym i występują w różnorodnych instytucjach. Ministerstwo Finansów i podległe mu instytucje pełnią szczególnie ważną rolę w wyższych stanach gotowości obronnej państwa, ponieważ to na nich spoczywa główny wysiłek zabezpieczenia państwa w pieniądze od obywateli, które posłużą do prowadzenia działań dla zabezpieczenia suwerenności naszego kraju oraz reszty Europy. Już Napoleon powiedział, że do prowadzenia wojny potrzebne są trzy rzeczy: pieniądze, pieniądze i jeszcze raz pieniądze.

Na podstawie art. 18 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r.  o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2012 r. poz. 461 oraz poz. 1101, 1407 i 1445), w związku z § 8 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 r. w sprawie gotowości obronnej państwa (Dz. U. Nr 219, poz. 2218), organizuje się, uruchamia i nadzoruje funkcjonowanie systemu stałych dyżurów w instytucjach administracji rządowej oraz samorządu terytorialnego jako jednego z ważnych elementów systemu kierowania państwem.

Celem organizacji stałego dyżuru jest zapewnienie ciągłości przekazywania decyzji organów upoważnionych do uruchamiania realizacji zadań ujętych w „Planie Reagowania Obronnego Rzeczypospolitej Polskiej”, o którym mowa w § 5 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Rady  Ministrów z dnia 15 czerwca 2004 r. w sprawie  warunków i trybu planowania i finansowania zadań wykonywanych w ramach przygotowań obronnych państwa przez organy administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego (Dz. U. Nr 152, poz. 1599  z 2007 r. oraz Nr 197, poz. 1426), poprzez:

1) uruchamianie, w warunkach wystąpienia zagrożenia bezpieczeństwa państwa, procedur związanych z podwyższaniem gotowości obronnej państwa;

2) przekazywanie decyzji upoważnionych organów w sprawie uruchomienia określonych zadań wynikających z wprowadzania wyższych stanów gotowości obronnej państwa oraz przekazywanie właściwym organom informacji o stanie sił uruchamianych podczas podwyższania gotowości obronnej państwa.

System stałego dyżuru przygotowuje kierownik jednostki organizacyjnej w siedzibie tej jednostki. Urzędy, o których mowa, organizujące główne stanowiska kierowania są obowiązane przygotować system stałego dyżuru w swoich stałych siedzibach oraz w zapasowych miejscach pracy ( ZMP).

W przypadku wprowadzenia wyższych stanów gotowości obronnej państwa, zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 r. w sprawie gotowości obronnej państwa, system stałego dyżuru uruchamiany jest obligatoryjnie w ministerstwach oraz w wyznaczonych urzędach, w celu realizacji zadań określonych w tym rozporządzeniu.

W związku z różnorodnymi interpretacjami tego tematu należało by ujednolicić pewne procedury.

2. Miejsce stałych dyżurów w systemie obronnym państwa.

Chcąc  omówić organizowanie, uruchamianie, funkcjonowanie oraz kontrolowanie systemu stałych dyżurów  należało by je najpierw umiejscowić  w systemie obronnym państwa.

Samo pojęcie „system” jest rozumiany jako

1) wszelki skoordynowany wewnętrznie i wykazujący określoną strukturę układ elementów;

2) zespół sposobów (metod) działania, wykonywania złożonych czynności;

3) całokształt zasad organizacyjnych, ogół norm i reguł obowiązujących w danej dziedzinie.

System Obronny Państwa to skoordynowany wewnętrznie zbiór elementów organizacyjnych, ludzkich i materiałowych wzajemnie powiązanych i działających na rzecz obrony państwa.

W ujęciu Akademii Obrony Narodowej:

System Obronny Państwa to zbiór wzajemnie powiązanych elementów – ludzi, organizacji, urządzeń – działających na rzecz zachowania bezpieczeństwa państwa.

Omawiając elementy Systemu Obronnego Państwa (SOP) musimy również zapoznać się ze stanami gotowości obronnej państwa, jako elementów powiązanych ze sobą.

Rozporządzenie Rady Ministrów z 21 września 2004r. określiło stany gotowości obronnej państwa na stany:

– stałej gotowości obronnej państwa,

– gotowości obronnej  państwa czasu kryzysu,

– gotowości obronnej państwa czasu wojny.

STAŁA  GOTOWOŚĆ  OBRONNA  PAŃSTWA  to stan utrzymywany w czasie pokoju, gdy nie stwierdza się istotnych zagrożeń zewnętrznego bezpieczeństwa państwa. W stanie stałej gotowości obronnej państwa są realizowane zadania planistyczne, organizacyjne, szkoleniowe i kontrolne, mające na celu utrzymywanie w sprawności systemu obronnego państwa;

GOTOWOŚĆ  OBRONNA  PAŃSTWA  CZASU  KRYZYSU  to stan zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa, wymagający uruchomienia wybranych elementów systemu obronnego lub realizacji zadań ustalonych dla tego stanu. W stanie gotowości obronnej państwa czasu kryzysu są realizowane zadania zapewniające przygotowanie do przeciwdziałania zewnętrznym zagrożeniom bezpieczeństwa państwa oraz usuwania skutków ich wystąpienia;

GOTOWOŚĆ  OBRONNA PAŃSTWA  CZASU  WOJNY  to stan odparcia bezpośredniej zbrojnej napaści na terytorium państwa lub gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciw agresji.

W stanie gotowości obronnej państwa czasu wojny realizuje się zadania umożliwiające przeprowadzenie powszechnej mobilizacji, wprowadzenie stanu wojennego oraz pełne rozwinięcie systemu obronnego państwa do odparcia agresji militarnej.

W przypadku wprowadzenia wyższych stanów gotowości obronnej państwa realizowane są zadania które są zawarte w ”Planie Reagowania  Obronnego Rzeczypospolitej Polskiej”.

Poszczególne stany gotowości obronnej państwa można osiągać stopniowo, tzn. przechodzić stopniowo od stałej gotowości obronnej państwa, poprzez gotowość obronną państwa czasu kryzysu do gotowości obronnej państwa czasu wojny lub ze stałej gotowości obronnej państwa bezpośrednio do gotowości obronnej państwa czasu wojny z pominięciem gotowości obronnej państwa czasu kryzysu.

System obronny państwa stanowi zatem skoordynowany zbiór elementów kierowania i elementów wykonawczych, a także realizowanych przez nie funkcji i procesów oraz zachodzących między nimi relacji.

System obronny państwa tworzą wszystkie siły i środki przeznaczone do realizacji zadań obronnych, odpowiednio do tych zadań zorganizowane, utrzymywane i przygotowywane. Organizacja i funkcjonowanie systemu oparte jest na przepisach prawa po¬wszechnie obowiązującego, a także na postanowieniach wynikających z umów i traktatów międzynarodowych, których Polska jest stroną. Idea systemu jest realizowana na podstawie  obowiązujących dokumentów: „Strategii bezpieczeństwa RP” z 2007 r. oraz „Strategii obronności RP” z 2009 r.

Według powyższych dokumentów system obronny państwa (SOP) składa się z 3 podsystemów:

–    podsystemu kierowania obronnością państwa,

–    podsystemu wykonawczego militarnego,

–    podsystemu wykonawczego pozamilitarnego / niemilitarnego.

Obok podsystemu wykonawczego niemilitarnego spotykamy również  pojęcie podsystemu wykonawczego pozamilitarnego. Jest to pojęcie tożsame, które stosowane jest zamiennie i oznacza to samo. W „Strategii bezpieczeństwa RP”  z 2007 r. występuje jako podsystem wykonawczy pozamilitarny, zaś w „Strategii obronności RP” z 2009 r. występuje jako podsystem wykonawczy niemilitarny.

System kierowania obronnością państwa przygotowuje się w celu zapewnienia ciągłości podejmowania decyzji i działań dla utrzymania bezpieczeństwa narodowego, w tym:

– monitorowania źródeł, rodzajów, kierunków i skali zagrożeń;

– zapobiegania powstawaniu zagrożeń bezpieczeństwa narodowego na terytorium RP oraz poza jej granicami;

– kierowania obroną narodową.

W skład systemu kierowania wchodzą organy władzy publicznej i kierownicy jednostek organizacyjnych (…) które wykonują zadania związane z kierowaniem bezpieczeństwem narodowym. W skład systemu kierowania wchodzą również organy dowodzenia Siłami Zbrojnymi Rzeczypospolitej Polskiej, w tym Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych, z chwilą jego mianowania (na czas wojny).

Przygotowanie podsystemu kierowania obejmuje:

– planowanie, organizowanie i realizowanie przedsięwzięć zapewniających organom wykonywanie zadań związanych z kierowaniem bezpieczeństwem narodowym w czasie pokoju, w razie wewnętrznego lub zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa narodowego, w tym w razie wystąpienia działań terrorystycznych lub innych szczególnych zdarzeń (w czasie kryzysu), a także w czasie wojny,

– tworzenie warunków organizacyjnych i technicznych do kierowania państwem w sytuacjach występowania zewnętrznych zagrożeń bezpieczeństwa państwa,

– dążenie do stworzenia spójnie działającego we wszystkich stanach gotowości obronnej państwa jednolitego systemu kierowania.

Istotą podsystemu kierowania jest podejmowanie przez właściwe organy władzy państwowej decyzji i działań mających na celu uruchamianie potencjału obronnego państwa poprzez wprowadzanie wyższych stanów gotowości obronnej państwa oraz uruchamianie realizacji zadań operacyjnych, w celu przeciwstawienia się zaistniałym zagrożeniom. Przeznaczony jest on do zapewnienia optymalnych warunków do sprawnego podejmowania decyzji i ciągłego oraz trwałego koordynowania działań przez organy władzy i administracji publicznej wszystkich szczebli oraz organy dowodzenia Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej zarówno w czasie pokoju, kryzysu, a przede wszystkim – wojny.

W ramach podsystemu kierowania funkcjonuje m.in. obok Zapasowych Stanowisk Kierowania (ZSK), Zapasowych Miejsc Pracy (ZMP) również system stałych dyżurów (SD).

Organy wchodzące w skład podsystemu kierowania realizują zadania związane z kierowaniem bezpieczeństwem, w zależności od skali zagrożenia, za pomocą odpowiednio przygotowanych stanowisk kierowania, a są to:

–   Główne Stanowisko Kierowania – przygotowuje się w stałych siedzibach organów,

–   Zapasowe Stanowisko Kierowania – przygotowuje się w innych, niż stała siedziba organu obiektach budowlanych, będących w trwałym zarządzie tego organu lub planowanych do przydzielenia temu organowi, w ramach świadczeń na rzecz obrony;

Przygotowania podsystemu wykonawczego militarnego:

– realizacja przedsięwzięć zmierzających do zwiększenia potencjału Sił Zbrojnych RP.

Przygotowania podsystemu wykonawczego pozamilitarnego / niemilitarnego obejmują:

– rezerwy państwowe;

– mobilizację gospodarki;

– militaryzację;

– ochronę obiektów szczególnie ważnych;

– przygotowanie, wykorzystanie i ochronę transportu;

– przygotowanie oraz wykorzystywanie publicznej i niepublicznej służby zdrowia;

– przygotowanie i wykorzystanie systemów łączności;

– szkolenie obronne;

– kontrolę wykonywania zadań obronnych;

– przygotowanie oraz funkcjonowanie systemów obserwacji, pomiarów, analiz, prognozowania i powiadamiania o skażeniach.

Prezes Rady Ministrów decyzje związane z bezpieczeństwem narodowym, jako decyzje sektorowe, wypracowane na posiedzeniu Rady Ministrów  przekazuje osobom, które z racji pełnionych funkcji tworzą elementy systemu kierowania:

– ministrom,

– przewodniczącym komitetów, którzy należą do Rady Ministrów,

– centralnym organom administracji rządowej,

– wojewodom,

– kierownikom podległych oraz nadzorowanych jednostek organizacyjnych.

Ministrowie przekazują informacje :

– kierownikom podległych i nadzorowanych jednostek organizacyjnych

Wojewodowie przekazują informacje :

– marszałkom województw,

– starostom,

– wójtom,

– burmistrzom,

– prezydentom miast,

– organom niezespolonej administracji rządowej,

– kierownikom zespolonych służb,

– kierownikom podległych i nadzorowanych jednostek organizacyjnych,

– przedsiębiorcom,

– organizacjom społecznym.

Powyżsi wykonawcy tworzą w podległych instytucjach (za wyjątkiem prywatnych przedsiębiorców i organizacji społecznych) system stałych dyżurów (w czasie pokoju), który  zostanie uruchomiony w czasie kryzysu i będzie działał przez cały czas  wojny, aż do odwołania. Stały dyżur może być uruchomiony na polecenie wyższych przełożonych w czasie pokoju, dla kontroli jego przygotowania do działania w wyższych stanach gotowości obronnej państwa.

Stałe dyżury są elementem odwzorowanym z działania służb dyżurnych w wojsku, które działają w systemie ciągłym we wszystkich stanach gotowości obronnej państwa. Podobnie w sferze cywilnej, całodobowe służby dyżurne posiadają takie służby, jak:

– Policja;

– Straż Pożarna;

– Straż Graniczna;

– Służba Celna, itp.

Związane jest to z ich gotowością do działania w systemie natychmiastowym.

Doświadczenia zebrane w tym zakresie posłużyły do zorganizowania systemu stałych dyżurów w wyższych stanach gotowości obronnej państwa. W czasie pokoju nie ma potrzeby, aby wszystkie instytucje posiadały takie dyżury, ponieważ nie realizują w tym czasie pilnych zadań obronnych, związanych z wyższymi stanami gotowości obronnej państwa. Zadania z tego zakresu można spokojnie zrealizować w godzinach pracy. Ważne jest jednak, aby stałe dyżury były solidnie przygotowane w czasie pokoju, systematycznie szkolone i doskonalane do działania w czasie kryzysu oraz  wojny.

3. Stałe dyżury na przykładzie Izby Skarbowej w Katowicach i podległych Urzędów Skarbowych.

Tworzenie stałych dyżurów prześledzimy na przykładzie Izby Skarbowej w Katowicach, gdzie Dyrektor Izby Skarbowej (szczebel wojewódzki), musi wydać zarządzenie w sprawie organizacji stałych dyżurów :

Zarządzenie Nr ……../rok  Dyrektora Izby Skarbowej  w Katowicach z dnia …………………. r. w sprawie organizacji stałych dyżurów w Izbie Skarbowej w Katowicach oraz Urzędach Skarbowych woj. Śląskiego.

W zarządzeniu określa :

–   w jakim celu stały dyżur jest organizowany i jakie ma zadania,

–   wyznacza miejsce pełnienia stałego dyżuru,

–   wyznacza kierownika stałego dyżuru i określa zadania dla niego,

–   wyznacza i określa skład stałego dyżuru,

–   określa zadania dla poszczególnych członków stałego dyżuru,

–   organizację pracy stałego dyżuru.

Praktycznie wygląda to następująco:

Dyrektor Izby  Skarbowej / Naczelnik Urzędu Skarbowego wyznacza kierownika stałego dyżuru, który podlega mu bezpośrednio i jest odpowiedzialny za przygotowanie, organizację i pełnienie stałych dyżurów przez wyznaczonych pracowników.

Schemat organizacyjny podległości i zadań kierownika stałego dyżuru (SD) dla Urzędu Skarbowego.  Podobna podległość i zadania występują na szczeblu Izby Skarbowej, czyli o szczebel wyżej  (opracowanie własne).

Do pełnienia stałych dyżurów wyznacza na szczeblu wojewódzkim 3 trzyosobowe zespoły zmianowe, na szczeblach niższych nie występuje kierowca, są to więc 3 dwuosobowe zespoły zmianowe. Na szczeblu wojewódzkim występują:

– starszy dyżurny,

– dyżurny,

– kierowca – posłaniec.

Starszy dyżurny kieruje zmianą stałego dyżuru. Musi  posiadać poświadczenie bezpieczeństwa o klauzuli „POUFNE” ponieważ w trakcie służby będzie korzystał z „Planu operacyjnego…” w którym znajduje się tabela z zakodowanymi zadaniami do realizacji, zaś sam plan oznaczony jest klauzulą „POUFNE”.

Dyżurny jest w trakcie pełnienia służby pomocnikiem starszego dyżurnego i wykonuje jego polecenia. Musi posiadać zezwolenie na pracę z materiałami niejawnymi o klauzuli co najmniej „ZASTRZEŻONE”. Takie uprawnienia są mu niezbędne do pracy z „Kartami realizacji zadań operacyjnych” , które są oznaczone  klauzulą  „ZASTRZEŻONE”.

Kierowca – posłaniec pełni dyżur w wyznaczonym pomieszczeniu z telefonem, w pobliżu swojego samochodu. Jego zadaniem jest w wypadku braku kontaktu z potrzebną osobą udanie się pod wskazany wcześniej przez nią adres i przywiezienie jej do miejsca pracy lub przekazanie jej przesłanej informacji.

Zgodnie z zaprezentowanym  schematem zawsze występuje kierownik stałego dyżuru na każdym  szczeblu działania. Jest on bezpośrednio podległy kierownikowi jednostki organizacyjnej (dyrektorowi / naczelnikowi) i odpowiada za przygotowanie i działanie stałego dyżuru.

Zadania kierownika stałego dyżuru:

–   wyznaczanie personalnie osób do zmian stałego dyżuru,

–   wyznaczenie miejsca pracy i odpoczynku stałego dyżuru,

–   zabezpieczenie stałego dyżuru w materiały i urządzenia biurowe, łączności, itp.,

–   systematyczne szkolenie zmian stałego dyżuru.

Zadania stojące przed stałym dyżurem:

–   uruchamianie  procedur związanych z podwyższeniem gotowości obronnej Izby Skarbowej (IS) i podległych Urzędów Skarbowych (US),

–   przekazywanie bieżących decyzji Ministra Finansów dla IS oraz podległych US,

–   przekazywanie decyzji i  określonych zadań dla podległych Urzędów Skarbowych nadesłanych z  Ministerstwa Finansów oraz od Dyrektora IS, wynikających z wprowadzenia wyższych stanów gotowości obronnej.

Obsadę stałego dyżuru należy wyznaczyć spośród przygotowanego wcześniej stanu wojennego załogi / pracowników (na czas wojny), czyli spośród 40% pozostałej w zakładzie po ogłoszeniu mobilizacji na terenie kraju. Kompletując obsadę SD należy pamiętać, aby wyznaczeni pracownicy mieli odpowiednie poświadczenie bezpieczeństwa z dostępem do informacji niejawnych:

–   starszy dyżurny do „POUFNYCH”,

–   dyżurny do „ZASTRZEŻONYCH”.

Związane jest to z pracą podczas dyżurów z dokumentami niejawnymi:

–   Planem operacyjnego funkcjonowania (nazwa instytucji ) w czasie pokoju, podczas kryzysu oraz wojny  –  oznaczonym klauzulą „POUFNE”,

–   kartami realizacji zadań operacyjnych  –  oznaczonymi klauzulą „ZASTRZEŻONE”.

Oba te dokumenty zawsze występują razem, ponieważ się uzupełniają. Do każdego zadania operacyjnego, zawartego w „Planie operacyjnego funkcjonowania (nazwa instytucji) w czasie pokoju, podczas kryzysu oraz wojny” jest załączona karta realizacji zadań operacyjnych, na której jest rozpisana szczegółowo procedura realizacji tego zadania, wraz z jednostkami, z którymi należy bezwzględnie współdziałać lub utrzymywać stały kontakt w trakcie realizacji tego zadania (np. z miejscowym Centrum Zarządzania Kryzysowego).

Organizację pracy stałego dyżuru określa przełożony w rozporządzeniu:

• czas pełnienia dyżuru przez jedną zmianę 12 godzin – zmiana o godz. 8.00 i 20.00 lub można czas pełnienia dyżuru wyznaczyć na 24 godziny – zmiana o godz. 8.00;

• osobom wyznaczonym do pełnienia stałego dyżuru w danym dniu i po jego zakończeniu zapewnić zwolnienie z wykonywania zadań służbowych;

• starszy dyżurny po objęciu dyżuru składa ustny lub telefoniczny meldunek Dyrektorowi IS / Naczelnikowi US lub wyznaczonej osobie o objęciu dyżuru (np. kierownikowi SD);

• skład osobowy stałego dyżuru w porze nocnej może odpoczywać na zmianę.

Sposób i czas odpoczynku reguluje starszy dyżurny;

• osoby pełniące stały dyżur zabezpieczają wyżywienie we własnym zakresie i spożywają w miejscu pełnienia służby;

• osoby pełniące stały dyżur nie mogą bez zezwolenia Dyrektora IS / Naczelnika US lub wyznaczonej osoby (np. kierownikowi SD) przerywać lub przekazywać wykonywanie obowiązków innym osobom;

• w przypadku nagłej choroby lub innych okoliczności uniemożliwiających pełnienie dyżuru, należy natychmiast powiadomić kierownika stałego dyżuru;

• osoby pełniące służbę stałego dyżuru noszą identyfikator z napisem STAŁY DYŻUR.

Organizacja miejsca pełnienia stałego dyżuru.

Miejsce pełnienia stałego dyżuru wyznacza kierownik stałego dyżuru. Wyznaczone pomieszczenie powinno być na tyle duże, aby pomieściło podstawowe wyposażenie, niezbędne do pracy obsady stałego dyżuru. Powinno tam być:

–   biurko / biurka;

–   szafa do przechowywania dokumentów niejawnych z klauzulą co najmniej „POUFNE”;

Ponadto:

–   komputer;

–   drukarka;

–   telefon stacjonarny;

–   materiały piśmienne  itp.

Na wyposażeniu może być również telewizor lub radio.

Na drzwiach pomieszczenia winno być umieszczone oznakowanie pokoju jako STAŁY DYŻUR oraz wykaz osób uprawnionych do wejścia do tego pomieszczenia.

Pokój odpoczynku powinien posiadać:

–   łóżko polowe;

–   śpiwór lub posłanie.

Jeśli pokój odpoczynku oddalony jest od miejsca pełnienia służby, to powinien być wyposażony również w telefon.

W pobliżu powinno być miejsce do utrzymania higieny osobistej.

Dokumentacja stałego dyżuru.

1. Plan dyżurów  –  grafik do wyznaczania osób na kolejne dyżury;

2. Zeszyt przyjęcia i przekazania dyżuru  –  zeszyt w którym przedstawia się pisemnie przebieg służby;

3. Zeszyt przyjęcia i przekazania dokumentów niejawnych;

4. Dziennik informacji;

5. Plan powiadomienia kierownictwa IS / US oraz pracowników, niezbędnych do realizacji napływających zadań do  IS / US  –  w planie tym umieszczone są zestawy imienne pracowników wraz z ich adresami zamieszkania, którzy w razie konieczności będą wzywani do stawienia się w miejscu pracy.

Są stosowane trzy zestawy:

1/ kierownictwo;

2/ średni szczebel kierowania;

3/ pozostali pracownicy.

6. Wykaz ważniejszych telefonów  –  należy tutaj umieścić ważniejsze numery telefonów, ale i te, które są niezbędne do funkcjonowania zakładu, np. pogotowia gazowego, elektrycznego, wodnego itp.;

7. Sygnały alarmowe powszechnego ostrzegania;

8. Zeszyt przyjęcia i przekazania sprzętu gospodarczego;

9. Brudnopis.

Spotyka się często rozrost dokumentów, które są do dyspozycji stałego dyżuru, ale jest to przerost formy nad treścią. Powyżej przedstawione dokumenty wystarczająco pozwolą na realizację zadań, które stoją przed stałym dyżurem.

Procedury postępowania na wypadek wpłynięciu sygnału.

Do czasu uruchomienia stałego dyżuru sygnały niejawne odbiera kierownik jednostki organizacyjnej (prezes, dyrektor, naczelnik) w godzinach pracy. Po otrzymaniu sygnału wzywa on kierownika stałego dyżuru z dokumentacja niejawną stałego dyżuru. W „Planie operacyjnego funkcjonowania …” znajduje się tabela do rozszyfrowania przychodzących, zaszyfrowanych sygnałów. Po rozszyfrowaniu sygnału kierownik jednostki organizacyjnej przystępuje do realizacji otrzymanego zadania lub zleca wyznaczonej osobie przekazanie sygnału do podległych instytucji.

Uruchomienie stałego dyżuru.

W zasadzie stały dyżur jest uruchamiany na polecenie wyższego przełożonego w stanie gotowość obronnej państwa czasu kryzysu, zgodnie z ustaleniami zawartymi w „Planie operacyjnego funkcjonowania…”

Stały dyżur może zostać uruchomiony :

– przez telefon;

– przez fax;

– przez otrzymanie wiadomości na skrzynkę mailową;

– bezpośrednie powiadomienie ustne lub pisemne przez posłańca.

Po otrzymaniu sygnału o uruchomieniu stałego dyżuru kierownik stałego dyżuru wzywa pierwszą zmianę stałego dyżuru do objęcia dyżuru w wyznaczonym pomieszczeniu. Powiadamia jednocześnie kolejne zmiany o uruchomieniu stałego dyżuru i zleca przygotowanie się do objęciu  pełnienia służby w podanym czasie. Po wszczęciu procedury uruchomienia stałego dyżuru w danej instytucji kierownik stałego dyżuru powinien udzielić szczegółowego instruktażu pierwszej zmianie obejmującej służbę oraz kolejnym, przygotowującym się do jej objęcia. Powinien zapoznać osoby wchodzące w skład stałego dyżuru z obowiązującymi procedurami w nowym systemie pracy urzędu. Kierownik stałego dyżuru powinien każdorazowo przed objęciem służby przypomnieć zasady pełnienia tej służby podczas codziennego instruktażu.

Zasady pełnienia stałego dyżuru przekazywane na instruktażu:

1)  przypomnienie zasad i trybu obiegu informacji oraz postępowania w przypadku wpłynięcia sygnałów, procedury jego rozkodowania oraz dalszego działania;

2)  bieżące prowadzenie dokumentacji związanej z funkcjonowaniem stałego dyżuru;

3)  przypomnienie zasad postępowania z dokumentami niejawnymi podczas pełnienia dyżuru;

4) sprawdzenie wyposażenia pomieszczenia stałego dyżuru w sprzęt oraz materiały, niezbędne do jego prawidłowego funkcjonowania;

Ponadto kierownik stałego dyżuru powinien prowadzić:

–  systematyczne szkolenie teoretyczne i praktyczne osób pełniących stały dyżur w ramach szkolenia obronnego, przynajmniej raz w roku. W początkowym okresie wg własnego uznania, aż do pełnego opanowania czynności związanych z pełnieniem stałego dyżuru;

–   sprawdzanie i kontrolowanie gotowości zmian stałego dyżuru do działania według własnego planu.

Podsumowanie

Stały dyżur jest służbą organizowaną w określonych instytucjach, na wszystkich szczeblach (od centralnego aż po szczebel lokalny) w stanie stałej gotowości obronnej państwa. Jest uruchamiany w gotowości obronnej państwa czasu kryzysu i działa przez cały okres trwania wojny aż do odwołania. Jego działanie można porównać do działania służby dyżurnej w wojsku lub określonych służb w sferze cywilnej (Policja, Straż Pożarna, Straż Graniczna, Służba Celna itd.). Z chwilą jego uruchomienia bierze on na siebie całodobowo przyjmowanie i ewentualne dalsze przekazywanie napływających sygnałów od wyższych przełożonych oraz ich realizację. W godzinach popołudniowych i nocnych stały dyżur obejmuje kierowanie instytucją w ramach swoich kompetencji. W sprawach o wadze szczególnej powiadamia natychmiast swoich przełożonych. Na wszystkich szczeblach działania stały dyżur musi być operacyjnie powiązany z Centrum Zarządzania Kryzysowego  na poziomie swojej działalności, czyli np. szczebel wojewódzki z CZK Urzędu Wojewódzkiego, szczebel powiatowy z CZK Urzędu Powiatowego (Starostwa) itd. W sytuacji kryzysu lub wojny jest więc to bardzo ważny element kierowania działaniami państwa (całodobowo) na poszczególnych szczeblach władzy, czy to rządowej, czy też samorządowej.

Dobre przygotowanie i systematyczne szkolenie Stałego Dyżuru daje gwarancję jego poprawnego funkcjonowania z chwilą jego uruchomienia.

Muszę jednak przyznać, że w swej praktyce spotkałem się również z niekonsekwencją i całkowitym lekceważeniem powyżej przedstawionych spraw, dlatego obok właściwego doboru ludzi do pełnienia służby w stałym dyżurze należało by jeszcze wyciągać konsekwencje służbowe w stosunku do osób nadzorujących, a jednocześnie lekceważących organizowanie i wykonywanie obowiązków związanych z utrzymaniem gotowości obronnej państwa na swoim stanowisku, w swojej instytucji , itp. Stworzony system stałych dyżurów jest bardzo dobry, pod warunkiem doboru na stanowiska ludzi odpowiedzialnych i konsekwentnych w swym działaniu. I nie ma tutaj znaczenia specyfika różnych instytucji, ponieważ sposób działania stałego dyżuru jest wszędzie podobny. Tutaj mogą zawieść tylko ludzie. W wojsku prowadzi się szkolenie do pełnego opanowania czynności i w sferze cywilnej ta metoda jest godna polecenia, ponieważ daje rękojmię wykonania zadania w sytuacjach stresowych.

BIBLIOGRAFIA

Literatura

(M. Laprus et al.), Leksykon wiedzy wojskowej, MON, Warszawa 1979, s. 426.

Biuletyn Informacyjny nr 1/159, Sztab Generalny WP, Warszawa 1994, s. 7.

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 1996, s. 76.

Podstawowe akty prawne

Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997r. ;

Nowelizacja ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (jednolity tekst Dz. U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416, z późn. zm.)

Plan Reagowania Obronnego RP ;

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 r. w sprawie gotowości obronnej    państwa;

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie przygotowania systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym.

(Dz. U. z dnia 1 maja 2004 r.);

Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 czerwca 2004 r. w sprawie warunków i trybu planowania i finansowania zadań wykonywanych w ramach przygotowań obronnych państwa przez organy administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego (Dz. U. Nr 152, poz. 1599 oraz z 2007 r. Nr 197, poz. 1426;

Strategia Bezpieczeństwa RP  z 2007r.,

Strategia Obronności RP z 2009r.

Ustawa z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. 2010 nr 182 poz. 1228).

Ustawa o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom RP, z 29 sierpnia 2002r.

Ustawa  z dnia 23 sierpnia 2001 r. o organizowaniu zadań na rzecz obronności państwa realizowanych przez przedsiębiorców;

Ustawa  z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej;

Ustawa  z dnia 26 kwietnia 2002 r. o stanie wyjątkowym;

Ustawa  z dnia 20 czerwca 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej;

Ustawa   z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym.

Zarządzenie Nr 23/07 Dyrektora Izby Skarbowej  w Katowicach z dnia 16 listopada 2007 r. w sprawie organizacji stałych dyżurów w Izbie Skarbowej  w Katowicach oraz Urzędach Skarbowych woj. Śląskiego.

Zarządzenie nr 52 Ministra Środowiska z dnia 6 września 2011 r. w sprawie tworzenia i funkcjonowania systemu stałych dyżurów.